به طور کلی سنگ های کلیوی در اثر رسوب و تجمع مواد معدنی موجود در ادرار به داخل کلیه ها ایجاد میشوند. در بیشتر مواقع این سنگ ها شروع به حرکت داخل مجاری ادراری میکنند و درد زیادی و غیرقابل تحملی را پدید میاورند. دانشمندان در این باره تحقیقات بسیاری انجام داده‌اند و راه های زیادی برای برخورد با این عارضه کشف کرده‌اند.
در این مطلب میخواهیم نگاهی دقیق به علائم وجود سنگ کلیه، روش های پیشگیری و درمان آن داشته باشیم؛ پس با من همراه باشید.
علائم وجود سنگ کلیه
علائمی که برای سنگ کلیه وجود دارند میتوانند در اثر بروز برخی دیگر از نارسایی های ارگان های داخل بدن نیز باشند بنابراین نباید به محض تجربه یکی از آنها ابتلا به سنگ کلیه را قطعی بدانیم و از طرفی، بیمار میتواند یک یا چند مورد از این علائم را با هم در خود مشاهده کند.
موارد زیر از علائمی هستند که فرد مبتلا به سنگ کلیه میتواند تجربه کند:
احساس درد در ناحیه پایینی کمر یا پهلوها
احساس درد در هنگام ادرار کردن
ایجاد درد در بخش پایینی شکم و زیر مثانه
تکرر ادرار
تغییر رنگ ادرار به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای
حالت تهوع به همراه درد در شکم
تب و لرز
به نظرت دکتر برم؟؟
مراجعه به پزشک مطمئن‌ترین راه برای تشخیص وجود سنگ کلیه است. اگر دیگر نمیتوانید به راحتی دراز بکشید، بنشینید یا بلند شوید و یا اینکه شاهد قطرات خون داخل ادرار خود هستید پس بهتر است یک سر به پزشک معالج خود بزنید. پزشک با انجام آزمایشات دقیق به شما اعلام میکند که آیا مبتلا به سنگ کلیه هستید یا خیر.
هیچ وقت دست خالی دکتر نریم!!
مهمترین بخش تشخیص یک عارضه توسط دکتر، علائم عارضه است. در این مورد هم باید زمان شروع شدن علائم، لیست مکمل های غذایی مصرفی مانند ویتامین، کلیسم و... و همچنین میزان مایعاتی که نوشیده اید و دفعات تخلیه ادرار در طول ۲۴ ساعت گذشته را به خاطر داشته باشید. این اطلاعات کمک زیادی به تشخیص دقیق تر وجود سنگ کلیه میکند.
روش های بررسی وجود سنگ کلیه توسط پزشک
قبل از انجام روش هایی که موقعیت و اندازه دقیق سنگ کلیه را مشخص میکنند، پزشک معالج شما آزمایش هایی مانند آزمایش خون و ادرار را تجویز میکند. با استفاده از این آزمایش ها پزشک میتواند به نوع و میزان مواد معدنی داخل بدن شما که باعث بروز سنگ میشوند پی ببرد.
در صورت تشخیص پزشک به وجود سنگ کلیه، احتمالا یکی از سه روش زیر را برای تشخیص اندازه و محل قرارگیری سنگ ها تجویز میکند:
الف) عکسبرداری با X-ray: دستگاه مخصوص این عکسبرداری با تاباندن امواج X-ray میتواند اندازه و محل سنگ کلیه را تشخیص دهد اما این روش احتمالا قادر به تشخیص سنگ های ریز و خیلی کوچک نخواهد بود.
نمونه ای از عکسبرداری با X-Ray
نقطه‌ی سفیدی که در سمت راست عکس مشاهده میکنید، تصویر سنگ کلیه است.
ب) CT scan: در سیتی اسکن دستگاه مخصوص تصویربرداری با ثبت کردن تصاویر متعدد از زوایای مختلف، یک شمای کلی و با جزئیات دقیق در اختیار پزشک قرار میدهد. این روش بیشتر در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار میگیرد چراکه در کوتاه ترین زمان میتواند تصاویر دقیقی از وضعیت سنگها به پزشک گزارش کند.
نمونه‌ای از عکسبرداری با روش CT-Scan
همانطور که میبینید، مشخصات دقیق‌تری از موقعیت سنگ کلیه را میتوان در این عکس دید.
ج) عکسبرداری با امواج صوتی (سونوگرافی): در این روش که به راحتی در بیشتر مراکز تشخیص سنگ کلیه انجام میشود، پزشک با استفاده از دستگاه سونوگرافی میتواند به راحتی تصاویری از موقعیت و اندازه سنگها را بدست آورد.
درمان سنگ کلیه
در حالتی که پزشک از وجود سنگ کلیه در بدن شما اطمینان پیدا کند، بر اساس اینکه اندازه سنگ ها چقدر هستند راه های درمانی متفاوتی را برای شما تجویز میکند.
روش ۱) در صورتیکه اندازه سنگ های تشکیل شده کوچک باشد، در اغلب اوقات با ادرار دفع میشوند که در این حالت ممکن است پزشک برای تسکین درد ناشی از خروج سنگ ها، مسکن تجویز میکند. مصرف زیاد آب و مایعات مختلف مانند آبمیوه های طبیعی نیز در این روش میتواند باعث تسهیل در دفع سنگ ها شود و حتی نیاز به مسکن ها را برطرف کند.
موارد زیر نوشیدنی هایی هستند که میتوانند کمک زیادی به تسهیل دفع سنگ‌های کلیوی کنند:
الف) آب و آبلیمو
ترکیب آب و آبلیمو تازه یکی از بهترین نوشیدنی‌هایی است که فواید بسیاری برای ارگان‌های مختلف بدن ما دارد. از جمله میتوان به وجود سیترات در آبلیمو اشاره کرد که علاوه بر جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی، باعث کوچکتر شدن سنگ های موجود در کلیه میشود.
ب) چای نعنا
استیک اسید موجود در نعنا مانند سیترات موجود در لیمو، باعث کاهش اندازه سنگ و تسهیل دفع آن میشود. تنها کافی است چند برگ تازه یا خشک شده نعنا را در آب ریخته و بگذارید بجوشد. این چای را چند مرتبه در طول روز استفاده کنید.
ج) آب انار
آب انار علاوه بر اینکه نقش بسزایی در تصفیه خون دارد، کمک زیادی به دفع راحت و جلوگیری از تولید دوباره سنگ‌های کلیوی میکند. اما توجه داشته باشید که اگر از قرص‌های فشار خون، کاهنده کلسترول یا برای نارسایی‌های قلبی استفاده میکنید، قبل از مصرف آب انار با پزشک خود مشورت کنید.
نوشیدنی های دیگری نیز مانند آب کرفس، آب لوبیا پخته شده و... هستند که برای دفع سنگ کلیه کمک زیادی به بیمار میکنند، اما به دلیل اینکه این نوشیدنی ها ممکن است با بعضی از داروها و نارسایی های بدن تداخل داشته باشند، پیشنهاد میشود با مشورت پزشک به آنها بپردازید.
روش ۲) در مواردی که سنگ های کلیوی بزرگ هستند، بیمار درد زیادی در مجاری ادراری احساس میکند. سنگ های ایجاد شده راه مجاری ادراری را بسته و بعضا باعث بروز عفونت مثانه میشوند. در این موارد روش های مختلف جراحی کلیه به میان میایند.
در ادامه چهار روش پرکاربرد جراحی و تخلیه سنگ کلیه را با هم بررسی میکنیم:
۱) امواج ضربه‌ای (SWL)
این روش جراحی به دلیل عدم نیاز به بیهوشی و تزریق مسکن و همچنین سرعت عمل بالا، از روش های پرطرفدار میباشد.
در این روش ابتدا پزشک با استفاده از امواج X-ray یا فراصوت موقعیت دقیق سنگ ها را تشخیص میدهد؛ سپس با استفاده از امواج ضربه‌ای (shock wave) سنگ ها را به قطعات ریز خرد میکند. بعد از خرد شدن سنگ ها پزشک با استفاده از سوند مخصوصی که داخل مجرای بین کلیه و مثانه قرار میگیرد، تکه های خرد شدهی سنگ را خارج میکند.
بهترین کار برای بهبودی هرچه زودتر بعد از انجام این جراحی، نوشیدن مقدار زیاد مایعات است که باعث شست و شوی کلیه، مجاری ادراری و مثانه میشود. اما با اینحال بعد از جراحی عوارضی مانند احساس درد در مجاری ادراری و مشاهده خون در ادرار مشاهده میشود که با روش های درمانی که پزشک تجویز میکند به راحتی درمان میگردند.
آسیب های جدی در این نوع جراحی شانس خیلی کمتری برای وقوع دارند اما میتوانند شامل موارد زیر شوند:
خونریزی اطراف کلیه
عفونت در کلیه یا مجاری ادراری
آسیب رسیدن به کلیه
انسداد مجرای ادراری با سنگ
۲) اورتروسکوپی
اسم این روش برگرفته از وسیله ای است که برای خارج کردن سنگها از آن استفاده میشود. اورتروسکوپ وسیله‌ای نازک و بلند است که از طریق مجرای ادراری وارد کلیه فرد میشود. از آنجاییکه این روش نیازی به شکافتن پوست و جراحی باز ندارد، پزشکان زیادی از آن استفاده میکنند.
در بخش انتهایی اورتروسکوپ میله‌ای نازک که دارای یک تور فلزی در ابتدای خود میباشد، مسئولیت خارج کردن سنگ ها را بر عهده دارد. در مواقعی که سنگ ها بیش از حد بزرگ هستند، همراه تور یک لیزر نیز به داخل مجرای ادراری منتقل میشود که با استفاده از آن ابتدا سنگ ها به قطعات کوچکتر تبدیل شده و سپس خارج تخلیه میگردند.
بعد از انجام جراحی در صورت تشخیص پزشک ممکن است یک لوله مخصوص به نام استنت (Stent) داخل مجرای میزنای یا همان مجرای متصل کننده کلیه به مثانه قرار داده شود، که به جریان ادرار از کلیه به مثانه کمک میکند. بعد از ۴ الی ۱۰ روز میتوانید پیش پزشک معالج رفته تا استنت را خارج کند.
بعضی از استنت ها نیز دارای نخ ضدعفونی شده هستند که کاربر با استفاده از آن میتواند استنت را از مجرا خارج کند. اما باید حتما توجه داشت که دقیقا طبق دستورات پزشک این کار را انجام گیرد تا مشکل خاصی به وجود نیاید.
با وجود اینکه این روش از خطر و آسیب کمی برخوردار است اما ممکن است مواردی مانند عفونت، خونریزی یا تنگ شدن مجرای ادراری را به همراه داشته باشد.
۳) نفرولیتوتومی یا نفرولیتوتریپسی پوستی
به زبان ساده تر به خارج کردن سنگ کلیه به وسیله یک لوله مخصوص و یا با استفاده از امواج صوتی و لیزر به ترتیب نفرولیتوتومی و نفرولیتوتریپسی گفته میشود.
این روش از جمله روش های موثر و معمول برای درمان سنگ های کلیوی با سایز بزرگ است. در حالت اول پزشک با برش دادن قسمتی از پهلو یا کمر بیمار، لوله ای باریک را به محل تجمع سنگها منتقل میکند و فرایند تخلیه سنگها را انجام میدهد. اما در حالت دوم که کمی تخصصی‌تر میباشد پزشک با استفاده از امواج صوتی قوی یا لیزر، ابتدا سنگها را به قطعات کوچک تر خرد کرده و سپس با استفاده از دستگاه ساکشن آنها را تخلیه میکند.
در مجموع این روش حدود 20 الی 45 دقیقه زمان میبرد و بیمار پس از گذشت دو یا سه روز میتواند مرخص شود. در این روش هم مانند روش اورتروسکوپی یک استنت برای جریان ادرار به مثانه داخل مجرای ادراری قرار میگیرد.
پس از گذشت چند هفته پزشک از شما میخواهد تا یکبار از کلیه ها عکسبرداری انجام شود تا در صورت باقی ماندن ذرات سنگ، اقدام لازم را انجام دهد. همچنین پزشک برای اینکه بتواند رژیم غذایی دقیقی برای جلوگیری از برگشت سنگ ها برای شما تجویز کند، نمونه ای از سنگ را به آزمایشگاه فرستاده و علت تولید آنرا بررسی میکند.
این روش هم مانند روشهای قبلی میتواند ریسک ها و آسیب های احتمالی از جمله خونریزی، عفونت و یا آسیب به مثانه و مجرای ادراری و حتی کبد را به همراه داشته باشد.
۴) جراحی باز
جراحی باز سنگ کلیه فقط در مواردی که راه های دیگر جوابگو نیستند انجام میشود. به طور مثال موقعیت‌هایی مانند انسداد مجرای ادراری بوسیله سنگ ها، درد بسیار زیاد، عفونت مجاری ادراری و یا خونریزی داخلی میتواند نیاز به جراحی باز را پدید آورد.
در این روش پس از بیهوشی، پزشک تمام سنگ ها را از کلیه یا مجاری ادراری خارج کرده و در نهایت یک استنت را برای جریان ادرار در میزنای قرار میدهد. پس از انجام جراحی بیمار باید حدودا ۴ تا ۶ هفته بستری مانده و تحت مراقبت های لازم باشد.
پیشگیری، بهتر از درمان!!
احتمالا شماهم مثل من بعد از بررسی تمامی موارد بالا بیشتر و عمیق تر درباره مراقبت از کلیه های خود به فکر فرو رفته‌اید. اما هیچگاه نباید نگران باشیم چراکه با اصلاح رفتارهای روزمره خود از جمله رژیم غذایی، میزان فعالیت روزانه و... میتوانیم به راحتی احتمال وقوع این بیماری را به حداقل میزان ممکن برسانیم.
چند راه ساده برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه
بر اساس تحقیقات انجام شده راه مطمئنی برای پیش بینی بروز سنگ کلیه وجود ندارد و تقریبا تمامی افراد در معرض آن هستند. اما احتمال ایجاد آن در افرادی که قبلا تجربه سنگ کلیه داشته اند یا عضوی از خانواده آنها به این عارضه مبتلا بوده است، بیشتر است.
به زبان ساده بهترین روش پیشگیری از بروز سنگ کلیه، اصلاح رژیم غذایی است. در این مطلب میخواهیم چند راه موثر و ساده کنترل رژیم غذایی را با هم بررسی کنیم:
۱) مایعات، به مقدار لازم!!
کلیه محل تجمع ادرار میباشد که اگر ادرار به اندازه کافی و در زمان مناسب خود تخلیه نشود، میتواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. نوشیدن میزان مناسب آب و مایعات باعث فعالیت درست کلیه ها شده و از رسوب مواد معدنی ادرار و ایجاد سنگ کلیه جلوگیری میکند.
پرتغال و لیمو از جمله مرکبات موثر در جلوگیری از بروز سنگ کلیه هستند؛ چراکه حاوی ماده ای به نام سیترات بوده و رسوب مواد معدنی را به حداقل میرسانند. بنابراین گزینه های خوبی برای اضافه کردن به لیست نوشیدنی هایمان میباشند.
۲) ورزش را هیچوقت کنار نگذارید
همه ما میدانیم که استمرار در ورزش میتواند تاثیرات بسیار مفیدی بر ارگان های بدنمان داشته باشد. از جمله تنها ۱۰ الی ۲۰ دقیقه ورزش در روز میتواند تا حد زیادی احتمال تشکیل سنگ های کلیوی را کاهش دهد. مخصوصا در افرادی که در محل کار خود بیشتر زمان خود را نشسته سپری میکنند.
اگر شما از افرادی هستید که به طور مرتب ورزش میکنید، بهتر است بیشتر از افراد معمولی آب و مایعات مصرف کنید تا جبران آبی که از طریق تعرق از دست داده اید بشود. لازم به ذکر است که ادرار افرادی که به میزان کافی آب مینوشند به رنگ زرد کم رنگ و در صورت کمبود آب به رنگ زرد تیره دیده میشود.
۳) بیشتر غذاهای حاوی کلسیم مصرف کنید
در ابتدا شاید این جمله کمی غیرعاقلانه و تعجب آور به نظر برسد. اکثر ما میدانیم که کلسیم و ترکیبات این ماده از عوامل اصلی ایجاد سنگ کلیه هستند، به همین خاطر خیلی زود دست از خوردن غذاهای غنی از کلسیم میکشیم.
اما نکته اینجاست که مصرف غذاهای طبیعی غنی از کلسیم، علاوه بر تامین نیاز بدن به کلسیم احتمال بروز سنگ کلیه را نیز کاهش میدهند. در تحقیقاتی که انجام شده بیشتر افرادی که بدون تجویز پزشک و برای جلوگیری از مشکلاتی مانند پوکی استخوان از مکمل‌های کلسیم استفاده میکنند مبتلا به سنگ کلیه میشوند و روند تولید سنگ در آنها بیشتر از دیگران است.
دلیل این تفاوت در آن است که مواد غذایی طبیعی به صورت ترکیبی از مواد معدنی در کنار هم هستند که این ترکیبات در مجموع باعث جلوگیری از بروز سنگ کلیه و همچنین تامین مواد معدنی بدن میشوند.
۴) حواسمان به مصرف نمک باشد...
نمک منبع اصلی سدیم و ماده ای ضروری برای بدن و فعالیت صحیح ارگان های مختلف آن است. اما مصرف کم یا بیش از حد آن میتواند ما را با مشکلات جدی روبرو کند. از جمله مضرات مصرف زیاد نمک، افزایش احتمال بروز سنگ کلیه است.
در فرایند تولید ادرار در کلیه ها، نقل و انتقال های زیادی بین خون و ادرار انجام میشود. در این جابجایی ها در صورتیکه میزان سدیم ادرار بالاتر از حد معمول باشد، جذب کلسیم توسط خون را تقریبا مختل کرده و باعث افزایش بیش از اندازه میزان کلسیم ادرار میشود. بعد از مدتی مقادیر اضافه کلسیم به سنگ های کلیوی تبدیل شده و در کلیه ها تجمع میابند.
بعضی از مواد غذایی حاوی مقادیر بالای سدیم شامل موارد زیر میشوند:
تنقلاتی مانند چیپس، پفک و...
سبزیجات کنسرو شده
غذاهای آماده مانند انواع سوپ‌ها و غذاهای کنسرو شده
فست فود
غذاهای حاوی سدیم بیکربنات (بیکینگ پودر)
۵) مصرف غذاهای حاوی اگزالات را زیر نظر داشته باشید
اسفناج، سیب زمینی شیرین، چغندر قند، ریواس، شکلات، قهوه، بادام زمینی و سویا از جمله مواد غذایی حاوی اگزالات هستند. در صورت مصرف بیش از حد این مواد غذایی، مقادیر اضافه اگزالات به کلسیم موجود در ادرار پیوسته و باعث ایجاد سنگ در کلیه ها میشود.
۶) پروتین های حیوانی
مصرف زیاد غذاهای سرشار از پروتئین های حیوانی باعث افزایش اسید موجود در ادرار شده و در مدت کوتاهی به سنگ های کلیوی منجر میشود. زیاده روی در استفاده بعضی غذاها مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی میتواند ریسک ابتلا به این نوع سنگها را افزایش دهد.
۷) به توصیه های پزشکتان گوش دهید!
فرقی نمیکند شما جوان باشید یا مسن، مرد باشید یا خانم؛ در هر صورت دفع سنگ کلیه حتی در سایزهای خیلی کوچک به دلیل باریک بودن مجاری ادراری یکی از دردناک‌ترین تجربه‌های زندگی است و از آنجاییکه وجود سنگ در کلیه ها یا تجربه‌ی داشتن سنگ کلیه میتواند احتمال ابتلای مجدد به آن را به میزان خیلی زیادی افزایش دهد، پس بهتر است به طور دقیق به توصیه های پزشکتان گوش کنید!
طبق تحقیقات انجام شده ۱۵ درصد از مبتلایان سنگ کلیه به مصرف داروهای تجویز شده و ۴۱ درصد به توصیه های غذایی پزشک تمایلی نشان نمیدهند و احتمال ابتلا به سنگ کلیه را در خود افزایش میدهند.
پس بهتر است توصیه های پزشک را به طور دقیق انجام دهید چون سنگ ها میتوانند به راحتی دوباره تشکیل شوند و درمان دوباره آنها نارسایی های دیگر کلیه را به همراه دارد.